„Projekt Chwarszczany” – sezon 2005
Dodane przez Admin dnia 24 lipiec 2005 22:16

---

o i zaczęło się. 18 lipca br. ruszyły prace wykopaliskowe przy kaplicy templariuszy i joannitów w Chwarszczanach (ryc.1).
Stanowią one część większego programu, którego celem jest między innymi poznanie dziejów templariuszy na ziemiach polskich. Początek badań sięga 1999 roku i związany jest z pionierskimi pracami archeologicznymi, na terenie dawnej komandorii rycerzy świątyni, przy kaplicy w Rurce koło Chojny.
Rok 2004 był niewątpliwie przełomowym w badaniach nad dziejami zakonu templariuszy na ziemiach polskich. Przy wsparciu finansowym Instytutu Badań Historycznych i Krajoznawczych z Konina, wydawcy „Gazety Rycerskiej” i „Odkrywcy”, rozpoczęto realizację „Projektu Chwarszczany” dotyczącego badań najważniejszego ośrodka templariuszy w Europie Środkowo-Wschodniej – siedziby preceptora w Chwarszczanach. Inicjatywie sprzyjała atmosfera zainteresowania dziejami zakonu, co odzwierciedlały ukazujące się w tym okresie publikacje prasowe i książkowe, jak również wystawa poświęcona tej problematyce zorganizowana przez Muzeum Okręgowe w Toruniu. Znaczną rolę w tym względzie miało przekazanie przez media informacji o odnalezieniu w archiwach watykańskich dokumentu uniewinniającego templariuszy.
Celem „Projektu” jest przede wszystkim ratowanie pozostałości komandorii chwarszczańskiej, odtworzenie jej zasięgu i charakteru zabudowy, popularyzowanie wizerunku kaplicy zakonnej i znajdujących się w jej wnętrzu średniowiecznych malowideł, których fundatorami byli następcy templariuszy – joannici. Niezwykle ważnym jest także upowszechnianie wiedzy o siedzibach zakonu na ziemiach polskich. W oparciu o dotychczasowe wyniki podjęto już pierwsze próby rekonstrukcji układów przestrzennych siedzib zakonnych w Rurce i Chwarszczanach.
Konsekwentnie realizowany program badawczy dotyczący komandorii w Rurce, doprowadził do odsłonięcia pozostałości długo poszukiwanego dworu klasztornego templariuszy, co jest odkryciem wyjątkowym jeśli chodzi o obszar Europy Środkowo-Wschodniej. Po raz pierwszy publikujemy fotografie tych znalezisk (ryc. 2, 3, 4). Wstępną rekonstrukcję komandorii rureckiej zamieszczono w National Geographic Polska (nr 12, 2004 rok).
Odkrycia dokonane latem 2004 roku, w piwnicach domu stojącego opodal kaplicy w Chwarszczanach, wraz z wynikami badań archeologicznych, pozwoliły na podjęcie próby rekonstrukcji zabudowy komandorii chwarszczańskiej. Wszelkie wątpliwości w tym względzie winny wyjaśnić tegoroczne prace archeologiczno-architektoniczne. Rysunek komandorii przedstawiamy w zamieszczonym na stronie folderze – Projekt Chwarszczany. Sezon 2005
Zakończenie drugiego sezonu badań w Chwarszczanach planowane jest na koniec września. Wykopaliska są prowadzone na obszarze po zachodniej stronie kaplicy; planowane jest założenie 5 wykopów archeologicznych (patrz plan sytuacyjny w folderze). Najważniejszym celem jest odnalezienie śladów zabudowy klasztornej, a ściślej lokalizacji budynku mieszkalnego - tzw. wielkiej sali. W oparciu o wcześniejsze obserwacje można sądzić, że jej pozostałości kryją piwnice stojącego opodal kaplicy domu.
Wykop nr VII wytyczono kilkadziesiąt metrów na zachód od kaplicy u podnóża stoku wyniesienia opadającego w kierunku rzeki Myśli. W miejscu tym poszukiwane są relikty domniemanej przeprawy i przystani rzecznej. Kolejny wykop dotyczący tych poszukiwań wytyczony będzie dalej w kierunku zachodnim (plan sytuacyjny – wykop nr XI). Badania te związane są z zagadnieniem dotyczącym średniowiecznego układu dróg i znaczenia komandorii na ówczesnym szlaku komunikacyjnym. W wymienionych miejscach spodziewamy się także odsłonić pozostałości pradziejowej osady, na której ślady natrafiliśmy w ubiegłym roku (odkrycia opisane w archiwalnych artykułach znajdujących się na stronie).
Wykop nr VIII wytyczono przy ścianie zewnętrznej domu stojącego na południowy zachód od kaplicy. Tam należy poszukiwać wielkiej sali templariuszy. Już pierwszy dzień przyniósł odkrycie fundamentu, znacznie starszego od stojącego na nim budynku (!). W przyszłym tygodniu rozpoczną się prace w piwnicy tego domu (plan sytuacyjny wykop nr IX). Zachowały się tam fragmenty granitowych, średniowiecznych ścian (?!). Prace będą transmitowane on-line.
Badania prowadzone w wykopie X (plan) mają wyjaśnić kwestię układu przestrzennego nieistniejącej, starszej kaplicy romańskiej, z której zachował się fragment granitowej ściany zachodniej z portalem, jak również tajemniczego muru usytuowanego na zachód od kaplicy, który odsłonięto rok temu (ryc. 5).

Templariusze założyli na obszarze związanym historycznie z ziemiami polskimi około dziesięciu komandorii (ryc. 6). Do najstarszych należały dwa ośrodki zakonne umiejscowione na terenie pogranicza brandenbursko-wielkopolsko-pomorskiego w Rurce i Chwarszczanach. Dzieje obu dworów klasztornych (w dokumentach określanych łacińskim słowem curia) łączy historia templariusza – Bernarda von Everstein, który najpierw był komandorem w Rurce, a następnie został komandorem i preceptorem (przełożonym prowincji) w Chwarszczanach. Pod koniec XIII wieku Chwarszczany pełniły funkcję głównego ośrodka zakonu na terenie Europy Środkowo-Wschodniej.

Opis:
1. – komandorie zlokalizowane, z zachowanymi reliktami zabudowy,
2. – komandorie o nieznanej bliżej lokalizacji,
3. – miejsca domniemanych komandorii,
4. – mazowieckie posiadłości – wsie zakonu o nieustalonym statusie
Więcej informacji o badaniach komandorii w Rurce i Chwarszczanach i dziejach rodziny von Everstein zawiera artykuł „Dwie komandorie – tajemnice preceptora Bernarda” jaki ukazał się w ostatnim wydaniu „Gazety Rycerskiej”. C.d.n.

kierujący „Projektem Chwarszczany”
dr Przemysław Kołosowski