| Użytkowników Online |
 Gości Online: 1
Brak Użytkowników Online
Zarejestrowanych: 3,881
Najnowszy Użytkownik: baxakem
|
|
| DZIEJE TEMPLARIUSZY |
TEMPLARIUSZE NA ZIEMIACH POLSKICH
Templariusze na ziemie polskie przybyli z inicjatywy dwóch zwlaczających się wzajemnie książąt dzielnicowych - śląskiego Henryka Brodatego i wielkopolskiego Władysława Odonicza. Henryk Brodaty osadził ich w 1226 roku w Oleśnicy Małej na Śląsku, następnie w 1229 roku w Leśnicy (obecnie Lietzen) na terenie lewobrzeżnej ziemi lubuskiej. Nadanie to zostało wkrótce potwierdzone przez biskupa lubuskiego, który zrzekł się pobierania z ich dóbr dziesięcin. W 1232 roku nastąpiły kolejne nadania, tym razem pochodzące od Władysława Odonicza. Najważniejszym spośród nich była fundacja w ziemi kostrzyńskiej, obejmująca tysiąc łanów z ośrodkiem w Chwarszczanach i kolejna w Wielkiej Wsi, na zachodnich rubieżach Wielkopolski. Można jeszcze wymienić fundację na rzecz tego zakonu szpitala w Gnieźnie, jednak templariusze nie utrzymali się tam długo. Także inne władztwa nie miały charakteru stałego, takie jak w Łukowie czy w Wałczu, nie mówiąc o hipotetycznej tylko ich obecności w Opatowie. Fundacja chwarszczańska została w 1232 roku potwierdzona przez biskupa lubuskiego Wawrzyńca, a w dwa lata później przez papieża Grzegorza IX. W 1234 roku Barnim I dodał jeszcze chwarszczańskim templariuszom Dargomyśl z 200 łanami ziemi w ziemi kineckiej. Jednocześnie ten sam pomorski ksieżę przekazał im ziemię bańską z ośrodkiem w Rurce. W 1238 roku Władysław Odonicz nadał templariuszom także Myślibórz, jako ośrodek ziem położonych po obu stronach rzeki Myśli. Po bitwie z tatarami pod Legnicą w 1241 roku, w której uczestniczyły siły zakonne, komes Włast, zapewne aby wynagrodzić zakonowi straty, uposażył chwarszczańskich templariuszy wsiami Oborzany i Lubno. W 1244 roku inny śląski wielmoża - Mroczko nadał im dobra z ośrodkiem w Sulęcinie. W wyniku wzmożonej akcji fundacyjnej zakon templariuszy stał się, jednym z największych posiadaczy ziemskich na pograniczu pomorsko-śląsko-wielkopolskim. W 1290 roku książę wielkopolski nadał im jeszcze Czaplinek wraz z olbrzymim latyfundium. Po tym nastąpił tragiczny kres istnienia zakonu. Co prawda nie zamierzano na ziemiach polskich prześladować templariuszy, jednak łakomie przyglądano się ich bogactwu, które ostatecznie jednak przypadło joannitom.
KOMANDORIA W CHWARSZCZANACH
Do najważniejszych siedzib templariuszy na ziemiach polskich należała komandoria w Chwarszczanach, której pozostałością do dnia dzisiejszego pozostaje wytworna, gotycka kaplica. Początki tej placówki wiążą się z wystawieniem dokumentu fundacyjnego w 1232 roku przez księcia wielkopolskiego Władysława Odonicza. Przedmiotem nadania było tysiąc łanów w ziemi kostrzyńskiej z ośrodkiem w Chwarszczanach nad rzeką Myślą. Przyczyną fundacji było obok względów dewocyjnych, zabezpieczenie pogranicza przed wrogimi zakusami i zagospodarowanie tych terenów na prawie niemieckim.
Templariusze chwarszczańscy pochodzili z nieokreślonej komandorii zakonnej w prowincji niemieckiej, być może w Tempelhof, znajdującego się obecnie w granicach administracyjnych Berlina. To właśnie do tamtejszych templariuszy zwracał się książę szczeciński Barnim I, przy okazji swoich fundacji, choćby tej z 1234 roku, kiedy przekazał dodatkowo konwentowi chwarszczańskiemu dwieście łanów z ośrodkiem w Dargomyślu. W 1241 roku z fundacji możnowładcy śląskiego Własta, templariusze chwarszczańscy uzyskali jeszcze dwie wsie: graniczące z ich posiadłościami: Oborzany i Lubno.
W połowie XIII wieku dobra chwarszczańskie znalazły się pod panowaniem margrabiów brandenburskich z dynastii askańskiej. Stosunki templariuszy z margrabiami nie układały się początkowo dobrze. Margrabiowie zażadali od zakonu zrzeczenia się na ich rzecz niektórych posiadłości. W 1262 roku doszło do porozumienia na mocy którego rycerze zakonni, w zamian za odstąpienie miejscowości na drodze z Kostrzyna do Gorzowa oraz komandorii w Myśliborzu z jej dobrami, otrzymali potwierdzenie posiadania Chwarszczan wraz z dziesięcioma wsiami i dodatkowo wsi Kaleńsko. Z czasem stosunki z margrabiami uległy ociepleniu, skoro w 1286 roku do konwentu chwarszczańskiego wstąpił przedstawiciel dynastii askańskiej Otto VI.
W tym mniej więcej czasie wybudowano w obrębie komandorii okazałą, gotycką kaplicę, zachowaną do dnia dzisiejszego. O znaczeniu tego ośrodka świadczył też fakt, że komandor chwarszczański Bernhard von Evirstein pełnił zarazem funkcje preceptora zakonu na Polskę, Nową Marchię, Czechy i Morawy. Ostatnia wzmianka dotycząca tej placówki zakonnej, pochodzi z 1308 roku, kiedy to templariusze chwarszczańscy sprzedali mieszczanom frankfurckim wieś Cychry. W 1335 roku wymieniono już w Chwarszczanach joannitów - inny zakon krzyżowy, który na mocy bulli papieskiej odziedziczył ich posiadłości.
Komandoria templariuszy w Chwarszczanach została założona na obszernym, płaskim wzniesieniu, w zakolu rzeki Myśli, pośród bagien i rozlewisk. Miejsce to było z natury swej obronne i zapewniało bezpieczeństwo. Założenie zostało zakomponowane zapewne wokół dwóch dziedzińców, reprezentacyjnego i gospodarczego. Najważniejszą budowlą była zachowana do dnia dzisiejszego kaplica i tzw. Wielka sala, będąca rodzajem kapitularza. W obrębie komandorii znajdowały się także zabudowania gospodarcze, takie jak stajnie, spichrze, owczarnie, czy gołębniki. Nie zachowały się one jednak do dzisiaj.
Około połowy XIII wieku po północno-zachodniej stronie założenia, wybudowano romańską, kamienna kaplicę. Była to podłużna, granitowa budowla nakryta dwuspadowym dachem. Niewielkie rozmiary i prosty układ przestrzenny kaplicy odnosiły ją do wiejskich kościołów wznoszonych w tym czasie w regionie, w tym fundowanych przez samych templariuszy. Pomimo wyboru takiej formy architektonicznej, umieszczenie świątyni w obrębie majdanu, podnosiło ją do rangi kaplicy zamkowej.
W latach 80. XIII wieku, kaplica ta została rozebrana, a w jej miejscu wzniesiono gotycką świątynię, zachowaną w niemal oryginalnym kształcie do dnia dzisiejszego. Ze starej kaplicy pozostawiono część zachodnią z portalem, natomiast materiał rozbiórkowy wykorzystano do wzniesienia podbudowy ceglanej świątyni. Druga kaplica chwarszczańska została wzniesiona na planie podłużnym, z wielobocznym zamknięciem części wschodniej. Wnętrze świątyni nakryto sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, opartmi na kapitelach służek. Pomiędzy nimi znajdują się wąskie, ostrołukowe okna. W południowej i wschodniej ścianie prezbiterium umieszczono wnęki - pierwsza służąca jako siedzisko dla kapelana, druga jako sakrarium, gdzie przechowywano hostię. Z zewnątrz bryła budowli została opięta masywnymi przyporami, a w narożach fasady umieszczno dwie wieże nakryte kopułami. W południowej elewacji zachował się zamurowany, terakotowy portal. Architektura kaplicy posiada charekter obronny, o czym świadczy masywna podbudowa i wieże z wąskimi oknami strzelniczymi. Badacze odnoszą realizację kaplicy do warsztatu pracującego na zlecenie margrabiów brandenburskich, choć w sensie symbolicznym odnosi się do architektury jerozolimskiej.
Do 1540 roku komandoria chwarszczańska i przynalezne jej miejscowości znajdowały się we władaniu joannitów. Zastana przez nich zabudowa koamndorii nie podlegała w przeciągu kilku stuleci większym zmianom. Na ścianach kaplicy wymalowano ok. 1400 roku freski przedstawiające 10 świętych dziwic-męczenniczek i 11 świętych. Przez wzgląd na znaczne walory artystyczne stanowią one unikalny zespół w skali kraju. Komandoria chwarszczańska została w XV wieku na krótko skonfiskowana przez zakon krzyżacki i dopiero po akcji dyplomatycznej zwrócona joannitom. Kres istnienia komandorii joannitów nastąpił w 1540 roku. Jan z Kostrzyna, władca Nowej Marchii zmusił tutejszy do konwent do przeniesienia si/ę Świdwina, podczas gdy w Chwarszczanach utworzono siedzibę domeny państwowej. Wówczas to, w sąsiedztwie średniowiecznych zabudowań założono nowożytny folwark. Zniszczenia przyniosła bitwa pod Sarbinowem w 1758 roku, jedna z najkrwawszych batalii wojny siedmioletniej. Spłonęła wówczas kaplica i zapewne średniowieczne zabudowania. Świątynia została odbudowana, służąc jako filia parafii protestanckiej w Cychrach. Pod koniec XIX wieku przeprowadzono w kaplicy prace konserwatorskie obejmujące także rewaloryzację i zarazem częściową rekonstrukcję średniowiecznych malowideł.
Po drugiej wojnie światowej kaplica chwarszczańska została przejęta przez katolików i podporządkowana parafii w Sarbinowie. Niekorzystną decyzją stało się pokrycie znajdujących się w kaplicy fresków warstwą pobiały. Dopiero w l. 90. XX wieku, zdecydowano się na jej usunięcie, jednak malowidła wymagają olbrzymich nakładów na prace konserwatorskie, które mogłyby przywrócić im dawny blask.
Kaplica chwarszczańska cieszy się olbrzymim zainteresowaniem, o czym świadczą licznie odwiedzający ją turyści. Urzeka głównie piękna architektura kaplicy, z jej średniowiecznym cyklem fresków, ale też intrygująca historia zakonów rycerskich, które wybrały to miejsce na swoją siedzibę. Ostatnio w nawiązaniu do pięknej, średniowiecznej tradycji organizuje się tutaj latem festyny rycerskie, które przyciągają tłumy zainteresowanych średniowieczną historią i obyczajowością.
B.S.
|
|
Dodane przez Admin
dnia 23 marzec 2005 22:18
|
9675 Czytań
|
|
|
|
Główna
